Afgelopen week overleed de eerste elektrische bassist van Zuid-Afrika, Joseph Makwela. Joep had de eer gehad met deze muzikale legende te werken voor zijn Soweto Soul project en een persoonlijk te leren kennen. Als eerbetoon aan de oude meester heeft hij een in memoriam geschreven met enkele herinneringen aan onze ontmoetingen.
Joseph Makwela (1940-2023)
“Is Joseph Makwela alive?” vroeg ik verbaasd. Tegenover mij zat de legendarische zangeres Hilda Tloubatla van de Mahotella Queens. Ik interviewde haar in Johannesburg voor een radio documentaire in 2010. “Yeah, but he’s old eh,” antwoordde ze, haar gezicht licht vertrokken alsof ze me wilde behoeden voor een teleurstelling. Joseph Makwela was de allereerste elektrische basgitarist van Zuid-Afrika en veranderde met zijn unieke speelstijl de soundtrack van zijn land voorgoed. Een muzikale legende in de meest letterlijke zin van het woord, die geheel tegen mijn verwachting in een goede muzikale vriend zou worden.
Voor Joseph speelde alle bassisten in Zuid-Afrika op contrabas, maar hijzelf was daarvoor te klein van stuk. Zijn boezemvriend West Nkosi gaf Joseph daarom begin jaren ’60 een elektrische basgitaar cadeau, die net door een plaatselijke muziekwinkel was geïmporteerd uit Amerika. Samen met West Nkosi op pennywhistle en saxofoon, drummer Lucky Monama en Marks Mankwane en Vivian Ngubane op gitaar vormde Joseph de Makgona Tsohle Band. Deze band werd vanaf de jaren ’60 de huisband van Gallo Records, de grootste platenmaatschappij van Zuid-Afrika. Ze speelden op duizenden LP’s en singles en begeleidden talloze artiesten. De Makgona Tsohle Band werd echter het meest bekend door hun samenwerking met zanger Simon “Mahlathini” Nkabinde en de zanggroep Mahotella Queens. Deze band was de populairste vertolker van Mbaqanga, een hutspot van muzikale invloeden uit alle verschillende culturen die door de gedwongen migratie tijdens apartheid in de townships samen kwamen. Mahlathini, door zijn zware grommende stem de ‘Lion of Soweto’ genoemd, zong in een spel van vraag en antwoord met de sprankelende harmonieën van de Mahotella Queens. De Makgona Tsohle Band zorgde voor een hypnotische Mbaqanga groove waar Marks en Vivian hun gitaarspel moeiteloos in elkaar vlochten. Het kloppend hart van de band was echter Joseph’s wendbare basgitaar spel. Hoog op de hals becommentarieerde hij de muziek met lyrische melodieën, om vervolgens terug te keren naar lage, stuwende baslijnen. Tot eind jaren ’70 toerde de Makgona Tsohle Band met Mahlathini en de Mahotella Queens onophoudelijk door Zuidelijk Afrika en speelde ze stadions vol met hun Mbaqanga hits.
Door het succes van Paul Simon’s album Graceland in 1986, waarop hij verschillende Zuid Afrikaanse liedjes ombouwde tot catchy popsongs, kwam er internationale erkenning voor de Makgona Tsohle Band. Samen met Mahlathini en de Mahotella Queens toerde Joseph en de zijnen jarenlang over de hele wereld. Eind jaren ’90 overleden West Nkosi, Marks Mankwane en Mahlathini kort na elkaar, wat het plotselinge einde betekende van de Makgona Tsohle Band. De Mahotella Queens bleven toeren en platen maken, maar Joseph trok zich terug in zijn huisje in Pimville, Soweto en verdween van de radar.
Hoewel geboren in Amsterdam groeide ik op met de Makgona Tsohle Band, wiens muziek bij mij thuis veel gedraaid werd vroeger. Nog voor ik kon lopen stuiterde ik als kind op hun muziek. Mijn ontmoeting met Hilda was in dat opzicht al heel bijzonder, maar de mogelijkheid om met Joseph in contact te komen kwam geheel onverwacht. Toen Hilda mij het telefoonnummer van Joseph overhandigde op een frommelig papiertje begon mijn hart sneller te kloppen, alsof de Makgona Tsohle Band een derde versnelling inzette zodat de Mahotella Queens een van hun explosieve dansroutines konden etaleren. Nerveus belde ik het nummer. Aan de andere kant van de telefoon bevestigde een vriendelijk krakende stem dat hij inderdaad Joseph Makwela was, en tot mijn grote vreugde mocht ik langskomen voor een interview. Basgitaar speelde Joseph al lang niet meer. Na het overlijden van zijn muzikale vrienden had hij ook geen ambitie meer om bij een andere band aan te sluiten. Een lp of cd van de Makgona Tsohle Band had hij niet in huis. Joseph oogde wat somber maar vertelde gepassioneerd over zijn muzikale avonturen. Na het interview crosste ik naar een plaatselijke cd-winkel om enkele cd’s van de Makgona Tsohle Band te kopen en voordat ik weer terug naar Nederland vertrok, gaf ik ze aan Joseph. “I will keep these until I die!” grijnsde Joseph met fonkelende ogen. Ik was niet zeker of ik hem ooit nog zou zien.
Vijf jaar later keerde ik terug naar Zuid-Afrika voor mijn project Soweto Soul, waarmee ik een eerbetoon wilde brengen aan de muzikale legendes van de townships. Samen met filmmakers Jesse Bom en Bart Verhoeven maakte ik een documentaire over het project, waarbij ik verschillende generaties Zuid-Afrikaanse muzikanten samenbracht om samen nieuwe muziek te creëren. Naast het vastleggen van Joseph’s boeiende levensverhaal wilde ik proberen hem op enige wijze muzikaal bij het project te betrekken. Of hij nog in staat was om in de studio of op het podium te spelen wist ik niet, maar er was mij alles aan gelegen hem over te halen nog één keer de basgitaar op te pakken. Na enig voorzichtig aandringen stemde Joseph er mee in om deel te nemen aan een opnamesessie in de studio van Hammond-organist en producer Black Moses Ngwenya, bandleider van de groep Soul Brothers. De twee kenden elkaar goed; als kind kreeg Black Moses altijd een T-shirt of ander souvenir van Joseph’s wereldtournees. De muziek van de Makgona Tsohle Band had een grote invloed op Soul Brothers, die vanaf de jaren ’70 mateloos populair werd in Zuid-Afrika. Bij de opnamesessie was ook Lemmy Special Mabaso aanwezig, een pennywhistle-speler die als tiener in de jaren ’50 grote faam verwierf en op zijn beurt Jospeh had geïnspireerd tot het maken van muziek. Joseph en Lemmy hadden elkaar al jaren niet meer gezien. Hun weerzien ontaarde in een innige omhelzing met veel geschreeuw. Ze konden een amper van elkaar geloven dat ze nog leefde.
Joseph was niet meer in topvorm. Hij probeerde het wel, maar speelde de baslijnen eenvoudiger dan hij in zijn hoogtijdagen zou hebben gedaan. Af en toe probeerde hij een complexere melodielijn te spelen, maar zodra hij uit de bocht dreigde te vliegen keerde hij mopperend terug naar de basispartij. Langzaam maar zeker werden de stramme vingers van de oude meester wat losser en namen we samen het liedje ‘Jive Makwela’ op, waarin Joseph’s basgitaar spel centraal staat. In de daaropvolgende reizen naar Zuid-Afrika probeerde ik Joseph steevast te betrekken bij mijn projecten. Zo deelden we het podium van een jazzclub in Johannesburg en hij nam deel aan de presentatie van het Soweto Soul project in Zuid-Afrika. Desgevraagd stelde ik Joseph telkens vooraf op de hoogte van mijn komst, zodat hij tijdig kon beginnen met oefenen om zijn vingers los te maken. Ons weerzien altijd even warm en hartelijk.
Toen ik eerder dit jaar na lange tijd terugkeerde naar Zuid-Afrika, belde ik zoals gewoonlijk van tevoren Joseph op. Zijn dochter vertelde mij dat hij sliep en ziek was, wat er precies met Joseph aan de hand was werd mij niet helemaal duidelijk. Ik kwam onder meer naar Johannesburg voor opnamesessies met Themba Monkoena, een oude jazzgitarist die de Mbaqanga-gitaarstijl van de Makgona Tsohle Band perfect beheerst. Hoe geweldig zou het zijn om Joseph erbij te betrekken en zo voor eventjes de legendarische sound van de Makgona Tsohle Band tot leven te wekken? Na een paar bel pogingen kreeg ik Joseph uiteindelijk aan de telefoon. Hij klonk zwak. Joseph vertelde zich niet te goed voelen en bedankte vriendelijk voor de opnamesessie. Ik wenste hem beterschap en we spraken af om elkaar bij mijn volgende bezoek aan Zuid-Afrika te zien. Die volgende keer zal er nooit komen. Afgelopen week overleed Joseph, omringd door zijn familie, op 83-jarige leeftijd. Een familielid bracht me het trieste nieuws via een persoonlijk berichtje op sociale media.
Tijdens mijn laatste bezoek aan Zuid-Afrika besprak ik met mijn goede vriend en muziekproducer Dr. Sipho Sithole het idee voor met een speciaal concert met nog levende muzikale legendes van Zuid-Afrika. Hiermee wilde we met name Joseph in het zonnetje zetten. Die plannen zullen nu worden doorgezet als postuum eerbetoon aan een van de meest invloedrijke muzikanten die Zuid-Afrika ooit gekend heeft. Ondertussen zullen West Nkosi, Vivian Ngubane en Marks Mankwane blij zijn dat ze eindelijk hun basgitarist weer terughebben.
